سوره قصص
[معرفى سوره]
سوره قصص مشتمل بر هشتاد وهشت آيه بوده ودر ترتيب فعلى بيست وهشتمين سوره واز لحاظ ترتيب نزول بعد از سوره نمل، چهل ونهمين سوره اى است كه بر پيامبرگرامى نازل شده است. تعداد كلمات اين سوره 1441 وتعداد حروف آن 5800 حرف مىباشد. طبق نظر مشهور مفسرين، اين سوره در مكه معظمه نازل شده، لكن از ابن عباس نقل شده كه آيه 85 اين سوره (إِنَّ الَّذى فَرَضَ عَلَيْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ إِلى مَعادٍ) كه در مورد خروج پيامبر از مكه است در مدينه نازل شده است. سوره قصص جزو 29 سوره اى است كه با حروف مقطعه آغاز مى شوند. در تقسيم مجموعهاى سوره هاى قرآن، اين سوره جزوسوره هاى طواسين شمرده شده است و آن سوره هايى هستند كه با طاسين شروع مى شوند.وجه نامگذارى اين سوره به «قصص»، پرداختن به داستان سرايى با قَصَصِ مربوط به بعضى از انبيا است. از جمله داستان حضرت موسى 7 به تفصيل بيان شده است (از آيه 3 تا 46) ودر آيه 25 نيز اين داستان را قَصَص مى نامد. نام ديگرش سوره «موسى و فرعون»است. غرض سوره، وعده جميل به مؤمنينى است كه در مكه قبل از هجرت به مدينه، عده اندكى بودند كه مشركين وفراعنه قريش ايشان را ضعيف وناچيز مى شمردند واقليتى كه در مكه در بين اين طاغيان در سخت ترين شرايط به سر مى بردند وفتنه ها وشدايد سختى را پشت سرمى گذاشتند. خداى تعالى در اين سوره به ايشان وعده مى دهد كه به زودى برآنان منت نهاده و پيشوايان مردم قرارشان مى دهد وآنان را وارث همين فراعنه مى كند. به همين منظور قسمتى از داستان موسى وفرعون را خاطرنشان مى سازد كه موسى را درشرايطى خلق كرد كه فرعون در اوج قدرت بنى اسرائيل را خوار وذليل كرده بود وموسى در چنين شرايطى آفريده شد ودر دامن دشمنش پرورش داده شد وبعد از رشد او را روانه مدين ساخت وبه رسالت مبعوث گردانيد وفرعونيان را غرق وهلاك ساخت وبنى اسرائيل را وارث آنان گردانيد وعينِ همين سنت را در بين مؤمنين جارى خواهد ساخت. (وَنُريدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِى الاَْرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوارِثينَ) «آيه 5».
به طور كلى محتواى سوره قصص را مىتوان در چند بخش خلاصه كرد :
بخش اول اين سوره را همين تاريخچه پر معنى وآموزنده تشكيل مى دهد ومخصوصاً در آغازش نويد حكومت حق وعدالت براى مستضعفين وبشارت درهم شكستن شوكت ظالمان را بازگو مى كند، بشارتى آرامبخش وقدرت آفرين، مى گويد: بنى اسرائيل تا آن زمان كه رهبر وپيشوايى نداشتند ودر زير چتر ايمان وتوحيد قرار نگرفته بودند وفاقد هرگونه حركت وتلاش وكوشش منسجم ومتحدى بودند، زنجير اسارت وبردگى را درگردن داشتند، اما به هنگامى كه رهبر خود را يافته اند وقلب خود را به نور علم وتوحيد روشن نمودند، چنان بر فرعونيان تاختند كه حكومت را براى هميشه از دست آنها بيرون آورده وبنى اسرائيل را آزاد نمودند. (وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِى الاَْرْضِ وَنُرِىَ فِرْعَوْنَ وَهامانَ وَجُنُودَهُما مِنْهُمْ ما كانُوا يَحْذَرُونَ ) «آيه 6». ودر ادامه، جريان آشنايى موسى وشعيب وملاقات موسى با دختران شعيب وازدواج آنان وقضايا وسخنان پيش آمده مطرح شده است.
بخش ديگرى از اين سوره داستان قارون را كه تكيه بر علم وثروت خود داشت، بازگومى كند كه بر اثر غرور سرنوشتى همچون فرعون پيدا كرد.فرعون در آب فرو رفت وقارون در خاك، او تكيه بر قدرت نظامى وحكومت داشت واين تكيه بر ثروت ؛ تا روشن شود نه ثروتمندان مكه ونه قدرتمندان مشرك در آن سرزمين ونه بازيگران سياسى آن محيط توانايى پيروزى بر اراده الهى را ندارند. (إِنَّ قارُونَ كانَ مِنْ قَوْمِ مُوسى فَبَغى عَلَيْهِمْ وَآتَيْناهُ مِنَ الْكُنُوزِ ما إِنَّ مَفاتِحَهُ لَتَنُوأُ بِالْعُصْبَةِ أُولِى الْقُوَّةِ إِذْ قالَ لَهُ قَوْمُهُ لا تَفْرَحْ إِنَّ اللهَ لا يُحِبُّ الْفَرِحينَ ) «آيه 76».
لابلاى اين دو بخش درسهاى ارزندهاى از توحيد ومعاد واهميت قرآن ووضع حال مشركان در قيامت ومسئله هدايت وضلالت وپاسخ به بهانه جويى هاى افراد ضعيف آمده كه در حقيقت نتيجهاى از بخش اول ومقدمه اى براى بخش دوم است.
پيامهاى مهم سوره :
1. مشيت الهى بر پيروزى مستضعفان قرار گرفته است. (وَنُريدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِى الاَْرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوارِثينَ ) «آيه 5».
2. پاداش محسنين علم وحكمت است. (آتَيْناهُ حُكْماً وَعِلْماً وَكَذلِکَ نَجْزِى الُْمحْسِنينَ ) «آيه 14».
3. انسان، فقير وهميشه محتاج عنايت الهى است. (رَبِّ إِنِّى لِما أَنْزَلْتَ إِلَىَّ مِنْ خَيْرٍفَقيرٌ) «آيه 24».
4. مستخدم بايد قوى ومورد اعتماد باشد. (إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِىُّ الاَْمينُ )«آيه 26».
5. مهريه مى تواند عمل وكار شخص ديگر باشد. (عَلى أَنْ تَأْجُرَنى ثَمانِىَ حِجَجٍ )«آيه 27».
6. فصاحت وبلاغت از لوازم تبليغ است. (وَأَخى هارُونُ هُوَ أَفْصَحُ مِنِّى لِساناً فَأَرْسِلْهُ مَعى رِدْءاً يُصَدِّقُنى ) «آيه 35».
7. صابرين پاداشى دو برابر خواهند داشت. (أُولئِکَ يُوْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا) «آيه 54».
8. هدايت تنها به دست خداست. (لكِنَّ اللهَ يَهْدى مَنْ يَشاءُ) «آيه 56».
9. عاقبت ظلم هلاكت ونابودى است. (وَما كُنّا مُهْلِكِى الْقُرى إِلّا وَأَهْلُها ظالِمُونَ )«آيه 59».
10. هر انسانى سهم وبهره اى از نعمتها وموهبت هاى دنيا دارد. (وَلا تَنْسَ نَصيبَکَمِنَ الدُّنْيا) «آيه 77».
فضيلت سوره:
گذشت در اول سوره شعراء حديث شريفى كه ابن بابويه[1] مسنداً از حضرت صادق(علیه السّلام) روايت كرده كه فرمود: كسى كه قرائت كند طواسين ثلاث : شعراء، نمل، قصص را در شب جمعه :
«كانَ مِنْ أولياءِ اللهِ وفي جِوارِ اللهِ وفي كَنَفِهِ، ولَمْ يُصِبْهُ في الدُنيا بُؤْسٌ أبداً، واُعطِيَ في الآخِرةِ من الجنّةِ حتّى يَرْضى وفَوقَ رِضاهُ، وزَوَّجَهُ مائَةَ زَوجةٍ مِنَ الحُورِ الْعِينِ»[2] .
و در البرهان از آن حضرت روايت كرده كه فرمود :
«مَنْ كَتَبَها وعَلَّقَها على المَبْطُونِ وصاحِبِ الطَحَال ووَجَع الكَبِدِ وَوَجَعِ الجَوفِ، يَكْتُبُها ويُعلِّقُها عَلَيه، وأيضاً يَكتُبُها في إناءٍ ويَغسِلُها بِماءِ المَطَرِ ويَشرَبُ ذلکَ الماءَ زالَ عَنْهُ ذلک الوَجَعُ والأَلَمُ، ويَشفَى مِن مَرَضِهِ، ويَهُونُ عَنهُ الوَرَمُ بإذنِ اللهِ تَعالى»[3] .
و از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سّلم) روايت كرده، فرمود :
«ومَنْ كَتَبَها ومَحَاها بِالماءِ وشَربَها زالَ عَنْهُ جَميعُ الآلامِ و الأَوجاعِ»[4] .
و از خواص قرآن از آن حضرت روايت كرده، فرمود :
«مَنْ قرأ هذهِ السُورةَ كانَ لَهُ مِنَ الأَجْرِ عَشْرُ حسناتٍ بِعَدَدِ كُلِّ مَنْ صدّقَ بِمُوسَى (علیه السّلام) وعَدَدِ مَنْ كَذَّبَ بِهِ، ولَم يَبقَ مَلَکٌ في السَماواتِ والأرضِ إلّا شَهِدَ لَهُ يَومَ القِيامةِ أنّهُ صادِقٌ، ومَنْ كَتَبَها وشَرِبَها زالَ عَنهُ جميعُ ما يَشكُو مِنَ الألَمِ بإذنِ اللهِ تَعالى»[5] .
___________________________________________________________________________
[1] . مختصرى از زندگى‌نامه وى در همين تفسير : ج1، ص85، پاورقى (1) گذشت.
[2] . از دوستان خدا و در پناه و امان او خواهد بود وهيچ‌گاه دچار فلاكت نخواهد شد. درآخرت به اندازه رضايت وحتى بالاتر از رضايت او از بهشت به او خواهند داد وخداوند صد همسر از حورالعين به او عطا خواهد كرد. ثواب الاعمال: ص138؛ تفسير البرهان: ج5،ص483، ح1، وسائل الشيعة: ج7، ص411، ح12 وبحار الأنوار: ج86، ص309، ضمنح14.
[3] . كسى كه اين سوره را بنويسد وآويزان كند آن را بر كسى كه اسهال دارد وكسى كه مشكل طحال ودرد كبد ودل درد دارد، بنويسند وبر او آويزان كنند وهمچنين بنويسند در ظرفى وبا آب باران آن را بشويند وآب آن را بنوشد آن درد والم از او مى‌رود وشفا پيدا مى‌كندو ورم او كم خواهد شد به اذن خداى تعالى. تفسير البرهان: ج6، ص47، ح3.
[4] . وكسى كه سوره قصص را بنويسد وبا آب محو كند (در آب بشويد) وآن را بنوشد، جميع دردها ومرض‌ها از او مى‌رود (شفا پيدا مى‌كند). همان، ح2.
[5] . كسى كه سوره قصص را تلاوت كند، براى او اجر وپاداش ده حسنه به عدد همه كسانى كه موسى را تصديق كردند وعدد كسانى كه او را تكذيب كردند، خواهد بود وهمه فرشتگان آسمان‌ها وزمين روز قيامت بر صادق بودن او شهادت خواهند داد وكسى كه اين سوره رابنويسد وآن را بنوشد، همه دردهايى كه از آن شكايت دارد از او زائل خواهد شد به اذن خداى تعالى. ر. ك: مجمع البيان: ج7، ص373 و تفسير البرهان: ج6، ص47، ح1.
