95 « يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ وَ مَنْ قَتَلَهُ مِنْكُمْ مُتَعَمِّداً فَجَزاءٌ مِثْلُ ما قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ يَحْكُمُ بِهِ ذَوا عَدْلٍ مِنْكُمْ هَدْياً بالِغَ الْكَعْبَةِ أَوْ كَفّارَةٌ طَعامُ مَساكِينَ أَوْ عَدْلُ ذلِكَ صِياماً لِيَذُوقَ وَبالَ أَمْرِهِ عَفَا اللّه‏ُ عَمّا سَلَفَ وَ مَنْ عادَ فَيَنْتَقِمُ‏اللّه‏ُ مِنْهُ وَ اللّه‏ُ عَزِيزٌذُو انْتِقامٍ»
ترجمه :
95. اى كسانى كه ايمان آورديد! نكشيد صيد را و حال آنكه شما محرم هستيد و كسى كه از شما بكشد در حال احرام صيد را عمداً، پس جزا و كفاره آن اين است كه مماثل [= مثل] آن صيد را كه كشته از نعم [= چهارپايان] كه شتر و گاو و گوسفند باشد فديه دهد و مماثله را بايد دو نفر عادل از شما حكم كنند و بايد اين فديه و هدى را برسانيد به كعبه، يا مطابق قيمت آن انعام اطعام مساكين كنيد، يا مطابق عدد اطعام و مساكين روزه بگيريد تا اينكه بچشيد وبال [= سنگينى] كار خود را، خداوند از گذشته را عفو فرمود و كسى كه باز اعاده كرد و صيد ديگرى را كشت، پس خداوند از او انتقام خواهد كشيد و خداوند قادر و صاحب انتقام است.
مسائل مربوطه به اين آيه شريفه كه بيان كفاره صيد را مى‏ فرمايد بسيارمفصل است كه در فقه متعرض شده‏ اند و نديدم كتابى در اين باب ابسط از جواهر [الكلام] در كتاب حج در مقصد ثانى از ركن ثالث كه در لواحق است در احكام صيد ، به آنجا مراجعه فرماييد ، بسط آن از وضع تفسير خارج است و ما تا اندازه استعداد خود به شرح آيه شريفه اكتفا مى‏ كنيم.
تفسير :
[ كفاره صيد محرم و صيد حرم ]
«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَ أَنْتُمْ حُرُمٌ» «قتلِ صيد» در دو مورد حرام است : يكى بر شخص محرم كه اين آيه بيان مى‏ فرمايد كه يكى از محرمات احرام صيد است ، چه در حرم باشد چه در خارج حرم . و ديگر صيد حرم است ، چه محرم باشد چه مُحل و بر هر دو كفاره تعلق مى ‏گيرد ، لكن كفاره اين دو مختلف است، و اگر محرم در حرم صيد كرد دو كفاره دارد : يكى از جهت احرام و ديگر از جهت داخل حرم و بيانش مى  ‏آيد.

[ اقسام كفاره‏ هاى صيد و فديه و فروع آن ها ]
«وَ مَنْ قَتَلَهُ مِنْكُمْ مُتَعَمِّداً» ، كفاره قتلِ صيد بر محرم دو قسم است ، يكى «متعمّد» باشد و ديگر ناسى باشد، اما اگر متعمّد باشد «فَجَزاءٌ مِثْلُ ما قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ» اگر نعامه [= شترمرغ] باشد كفاره آن يك شتر است و اگر حمار وحشى يا گاو وحشى باشد و امثال آن‏ها كفاره‏ اش يك گاو است و اگر آهو و بز كوهى و امثال آن‏ها باشد كفاره ‏اش گوسفند است. و در اينجا فروع بسيارى است ، مثل اينكه اگر صيد مماثل نداشته باشد ، مثل كبوتر و خرگوش و امثال اين‏ها و اگر صيد حرام گوشت باشد، مثل وحوش و طيور محرمة الاكل ، يا از هوام باشد ، مثل عقرب، مار، مورچه و امثال آن‏ها و اگر صغار [= كوچك ‏تر] از شترمرغ يا حمار يا گاو وحشى باشد ، يا آنكه حيوانى باشد كه هم در آب زندگى دارد و هم در خاك چون حيوان دريايى صيدش مانعى ندارد ، يا اگر تخم شترمرغ باشد جوجه‏ دار يا بى ‏جوجه. و همچنين اگر دو نفر يا بيشتر يك صيد كردند ، يا يكى دلالت [= راهنمايى] كرد و ديگرى صيد نمود. و همچنين اگر صيد را آسيبى رسانيد چشم او را كور كرد يا دست يا پاى او يا شاخ او را شكست يا آنكه پس از صيد كردن او را رها كرد يا صيد را رهانيد و غير اين‏ها از فروع كه تماماً مذكور در فقه است و بحث در آن و اخبار وارده و اختلاف فتاوا بسيار طولانى مى‏ شود و از وضع تفسير خارج مى ‏شود.
«يَحْكُمُ بِهِ ذَوا عَدْلٍ مِنْكُمْ» ، در بعضى از اخبار قرائت شده «ذو عدل منكم» و تفسير شده به رسول اكرم (صلى ‏الله ‏عليه‏ و‏ آله) و ائمه اطهار عليهم‏ السلام، و «ذَوا عَدْلٍ» از خطاى كتّاب وحى شمرده‏ اند ، لكن مراد ظاهر سياهى[1] كه مرام ماست كه تعدى نكنيم. دو نفر عادل از اهل خبره تعيين مماثلت كنند در موارد اشتباه. «هَدْياً بالِغَ الْكَعْبَةِ» ؛ اگر در احرام عمره باشد بايد در مكه قربانى شود و اگر در احرام حج باشد در منى. «أَوْ كَفّارَةٌ طَعامُ مَساكِينَ» به اينكه آن «هدى» كه مماثل بوده قيمت كنند و آن قيمت را گندم خريدارى كنند و به هر فقيرى، در بعض اخبار دارد يك مد و در بعضى دو مد از طعام بدهند تا شصت مسكين و اگر قيمت زيادتر باشد زايد لازم نيست.
«أَوْ عَدْلُ ذلِكَ صِياماً» ؛ يعنى مطابق عدد مساكين كه اگر اطعام مى ‏كرد روزه بگيرد تا دو ماه اگر بيشتر باشد لازم نيست. و اختلاف شده بين علما كه «هدى» و «اطعام» و «صيام» واجب تخييرى است چنانچه مشهور گفتند و مطابق با ظاهر آيه است كه تعبير به «أوْ» فرموده، و بعضى گفتند واجب ترتيبى است، اولاً «هدى» و اگر ممكن نشد «اطعام» و اگر مقدور نيست «صيام».
«لِيَذُوقَ وَبالَ أَمْرِهِ» كه خداوند تفضل فرموده كه از عقوبت قيامت نجات پيدا كند «عَفَا اللّه‏ُ عَمّا سَلَفَ» مراد قبل از نزول اين آيه شريفه است كه اگر صيد كردند كفاره لازم نيست «وَ مَنْ عادَ»؛ يعنى متعمداً «فَيَنْتَقِمُ اللّه‏ُ مِنْهُ»؛ ديگر كفاره ندارد، عقوبت آن را براى قيامت گذارده، لكن اين مختص به صيد عمدى است، و اما در غير صور عمد هر چه صيد مكرر شود كفاره هم مكرر مى‏ شود.
«وَ اللّه‏ُ عَزِيزٌ» ؛ قادر متعال «ذو انتقام» ، انتقام الهى سخت است ، مگر آنكه توبه كند و خداوند عفو فرمايد، اين حكم محرم كه صيد كند چه در حرم باشد چه خارج از حرم.
اما حكم صيد حرم چه صياد مُحْرِمْ باشد يا مُحِلّ فديه لازم است و بدل ندارد و اگر محرم در حرم صيد كرد هم كفاره بايد بدهد و هم فديه و فديه دم شات [است [2]] . و در بعض حيوانات صدقه يك درهم ، يا نصف درهم ، يا ربع درهم به اختلاف حيوانات. و بحث در آن‏ها و فروع متفرعه و اقسام حيوانات بسيار طولانى است صرف نظر مى ‏كنيم.
******************************************
[1] .  مراد قرائت قرآن مطابق سياهى، ر.ك : همين تفسير ، ج1 ، ص118 .
[2] .  بايد گوسفندى قربانى كند .

نوشتن دیدگاه