آیه 90 : ( بِئْسَمَا اشْتَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ أَنْ يَكْفُرُوا بِما أَنْزَلَ اللهُ بَغْياً أَنْ يُنَزِّلَ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ عَلى مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ فَباؤُا بِغَضَب عَلى غَضَب وَلِلْكافِرِينَ عَذابٌ مُهِينٌ )
ترجمه:
90 . بد چيزى است آنچه نفس هاى خود را به آن فروختند كه كافر شدند به آنچه خدا نازل فرمود از روى حسد بردن بر اينكه خداوند از فضل خود نازل مى كند بر هر كدام از بندگانش كه بخواهد، پس به غضب الهى بر روى غضب ديگر برگشتند و براى كافران عذاب خواركننده است.
تفسير :
«بئس» از افعال ذم است مقابل «نِعْم» كه از افعال مدح است. در «بئس» چهار لغت است:
1 . «بَئَس» به فتح باء و همزه.
2 . «بَئْس» به فتح باء و سكون همزه.
3 . «بِئِس» به كسر باء و همزه.
4 . «بِئْس» به كسر باء و سكون همزه كه لغت مشهور آن است.
و بعد از افعال مدح و ذم، دو اسم مرفوع واقع مى شود كه اولى فاعل اين افعال و دومى مخصوص به مدح يا ذم است; مانند نِعْمَ العبد ايوب، و بِئسَ الشراب الحميم و ممكن است فاعل اسم ذات باشد، مانند دو مثال مزبور و مفادش اين است كه مخصوص به مدح داراى جميع مدايح و خوبى ها و مخصوص به ذم داراى انحاى ذمايم و بدى هاست، و ممكن است فاعلش اسم معنى يا به عبارت ديگر، فعلى از افعال باشد; مانند آيه مورد بحث كه فاعل بئس، «ما»ى موصوله و مخصوص به ذم «كفر بما أنزل الله» است.
و مفاد آيه اين است كه بد چيزى است «كفر بما أنزل الله»، كه نفس هاى خود را به آن فروختند، چنانچه در مقابل آن، خوب چيزى است «ايمان بما أنزل الله»، كه مؤمنين اختيار نمودند; بنابراين «ما» موصوله يا نكره موصوفه، فاعل بئس و (اشْتَرَوا) صله يا صفت «ما»; و ضمير (بِهِ)، راجع به موصول، و (أنْفُسَهُم)مفعول (اشتروا)، و (أنْ يَكْفُروا) كه اسم مؤول است مخصوص به ذم مى باشد.
و«اشتراء» به معنى خريد و فروش هر دو استعمال مى شود مخصوصاً در مبادله دو جنس كه به معامله پاياپاى از آن تعبير مى شود; زيرا در اين صورت هر كدام از بايع و مشترى هم خريدار و هم فروشنده مى باشند و در اينجا نيز مبادله دو چيز است، جان و جنّت [=  بهشت] كه خداوند خريدار جان به جنت(1) و انسان نيز خريدار جنت به جان است، ولى ممكن است به سوء اختيار خود، خريدار جحيم [=  جهنم] به ثمن جان گردد، و البته اين بد چيزى است كه جان خود را به آن مى فروشد، و پيداست كه نمودار جنت در اين جهان، ايمان به خدا و ما أنزل الله، و نمودار جحيم، كفر به خدا و بما أنزله مى باشد.
و مراد از «ما أنزل الله» در اين آيه، قرآن و شريعت مقدس حضرت محمّد(صلى الله عليه و آله) مى باشد; و كلمه (بَغْياً) مفعولٌ له است و علّت اين معامله و داعى بر اين مبادله را بيان مى كند كه «بغى» و تعدى و تجاوز و حسد باشد، بر اينكه پيغمبر اسلام از عرب و اولاد اسماعيل بود و از بنى اسرائيل نبوده[است].
و جمله (أَنْ يُنَزِّلَ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ عَلى مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ) در بيان جواب از آن هاست كه مقام نبوتْ موهبتى است الهى، و خداوند به هر كس كه بخواهد عنايت مى فرمايد، و البته تا آن كس داراى شرايط نبوت، كه عبارت از عصمت و افضليت و اكمليت و پاكى حسب و نسب و داشتن معجزه و بر كنار بودن از موانع نبوت نباشد، مورد اين تفضل الهى قرار نخواهد گرفت و پيداست كه از تحقق و وجود اين شرايط در كسى، جز خدا آگاه نيست و لذا او مى داند كه اين منصب را به چه كسى عطا فرمايد (اللهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسالَتَهُ)(2) و اين موضوع را در الكلم الطيب در باب نبوت عامه مستدلاً متذكر شده ايم(3).
(فَباؤُا بِغَضَب عَلى غَضَب)«باء» به معنى «رجع» و ممكن است مراد از غضب بر روى غضب اين باشد كه يهود از زمان حضرت موسى(عليه السلام) تا بعثت پيغمبر اسلام(صلى الله عليه و آله) دايماً اسباب غضب الهى را فراهم مى آوردند، چنانچه در آيات گذشته بسيارى از موارد آن را متذكر شديم، مانند تقاضاى جعل اله، تقاضاى رؤيت، عبادت عجل، قضاياى تيه و نرفتن به جنگ عمالقه، قضيه بقره، و بعداً هم كفر به مسيح (عليه السلام) و نسبت دادن زنا به مريم طاهره(عليها السلام) و اراده قتل مسيح و غير اين ها از كفريات و معاصى و بت پرستى ها كه در ادوار متماديه [= طولانى] از آن ها ظاهر شده و كتب خودشان مشحون [= پُر] است، و كفر به پيغمبر اسلام و محاربه با او باعث غضب الهى شده كه بر روى آن همه غضب براى خود فراهم نمودند.
و مراد از (غَضَب)حالت نفسانى كه بر انسان عارض مى شود و تغيير و دگرگونى در وى به وجود مى آورد، نيست، زيرا خداوند از عروض عوارض و تغييرات و حالات منزّه و مبراست، بلكه مراد، فعل مغضبانه و اثر خشم است كه نسبت به شخص مغضوب انجام مى دهد، از انتقام سخت و عذاب شديد در اين سرا و سراى ديگر، چنانچه در نظاير آن نيز همين معنى مقصود است.
(وَلِلْكافِرِينَ عَذابٌ مُهِينٌ) «مهين» به معنى خوار كننده، از اهانت به معنى اضلال و خوار نمودن، و نكته اينكه فرمود: (لِلْكافِرينَ عَذابٌ مُهينٌ)، و نفرمود: «لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ» شايد اين باشد كه «عذاب مهين» تنها اختصاص به اينان ندارد، بلكه هر كه كافر باشد از هر طايفه و گروهى باشد، عذاب مهين براى او آماده و مهيّاست.
و لام (للكافِرينَ) براى اختصاص است، يعنى عذاب مهين مختص به كافرين و غيرمؤمنين است، ولى مؤمن اگر هم عذابى ببيند براى تطهير او از كثافت معصيت است، نه از روى اهانت; و او بالاخره به بركت ايمان به سعادت نايل مى شود، چنانچه كراراً متذكر شده ايم، و ممكن است ذكر كافرين براى بيان علّت عذاب باشد كه گفته اند تعليق حكم بر وصف مشعر به عليّت است.
______________________________________________
[1] .  (إِنَّ اللهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ) محققاً خداوند خريدارى فرمود از مؤمنين جان هاى آن ها را و اموال آن ها را با اينكه از براى آن ها باشد بهشت كه ثمن جان ومال آن هاست. سوره توبه: آيه 111.
[2] .  خداوند بهتر و داناتر است كه رسالت را كجا قرار دهد. سوره انعام: آيه 124.
[3] .  الكلم الطيب: ص147 ـ 149.

نوشتن دیدگاه