آیه 74 : ( ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ فَهِيَ كَالْحِجارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَإِنَّ مِنَ الْحِجارَةِ لَما يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الاَْنْهارُ وَإِنَّ مِنْها لَما يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْماءُ وَإِنَّ مِنْها لَما يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللهِ وَمَا اللهُ بِغافِل عَمّا تَعْمَلُونَ )
ترجمه:
74 . سپس دل هاى شما سخت شد بعد از همه اين آياتى كه شما مشاهده نموديد، پس آن دل ها مانند سنگ يا سخت تر از سنگ گرديد، زيرا از آن سنگ ها بهرى [= پاره اى] بود كه از آن آب به در آيد و از آن ها بعضى بود كه شكافته شود و از آن چشمه ها جارى گردد و از آن ها پاره اى بود كه از ترس خدا فرو ريزد و خداوند از آنچه شما مى كنيد غافل نيست.
تفسير :
«قساوتِ قلب» كنايه از عدم تأثير آيات و معجزات باهرات و مواعظ وادلّه و براهين عقلى در نفوس آن هاست به واسطه عناد و عصبيت و توغّل [=فرو رفتن] در ماديت و ساير امراض روحى كه در آنان رسوخ نموده، چنانچه در ذيل آيه شريفه (فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ) بيان نموديم(1) و هر گاه در حالات يهود از زمان حضرت موسى (عليه السلام) تا اين زمان بررسى كنيد، مى فهميد كه هيچ طايفه اى به قدر اين ها قساوت نداشته كه حتى نسبت به زن و فرزند خود ترحم نمى نمايند، و البته دل هاى اينان از سنگ خارا سخت تر است.
(مِنْ بَعْدِ ذلِكَ) يعنى از بعد آن همه آيات و معجزات كه مشاهده نمودند.
(أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً) «أوْ» به معنى «بل» و براى اضراب است، يعنى بلكه از سنگ سخت ترند; سپس بيان سخت تر بودن دل هاى آنان را از سنگ مى فرمايد به اينكه بعضى از سنگ ها هست كه نهرها از آن ها جارى مى شود و بعضى از آن ها در اثر زلزله در كوه ها شكافته و چشمه هاى آب از آن ها بيرون مى آيد و بعضى از آن ها از ترس خدا فرو مى ريزند.
و در جمله (إِنَّ مِنْها لَما يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللهِ) مفسرين وجوهى در تأويل آن گفته اند و همه آن ها مبتنى بر اين اصل است كه «حجارة» و سنگ مورد خوف و خشيت قرار نمى گيرد، لكن مقتضاى بسيارى از آيات و اخبار متواتره به تواتر اجمالى اين است كه جميع موجودات عالم علوى و سفلى و جمادات و نباتات و حيوانات در حدّ خود شعور و ادراك و معرفت به خدا و انبيا و اوليا دارند، مانند آيه شريفه (وَإِنْ مِنْ شَيْء إِلاّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ)(2) و آيه شريفه(وَيُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَالْمَلائِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ)(3) و آيه (وَالنَّجْمُ وَالشَّجَرُ يَسْجُدانِ)(4) و غير اين ها از آيات ديگر.
و اخبار عرض ولايت بر كوه ها و نهرها و آسمان ها و حيوانات(5) و اخبار تأثر آن ها در شهادت حضرت سيد الشهداء(عليه السلام)(6) و اخبار آمدن حيوانات و عرض حاجت آن ها نزد ائمّه(عليهم السلام)(7) و قصه هدهد و قضيه مورچه در سوره نمل و شهادت سوسمار به رسالت حضرت نبى اكرم(صلى الله عليه و آله)(8) و تسبيح سنگ ريزه در دست مبارك آن حضرت(9) و قضاياى بسيار ديگر كه در كتاب مدينة المعاجز و غير آن در باب معجزات نبى اكرم(صلى الله عليه و آله) و ائمّه (عليهم السلام) نقل نموده اند.
مولوى گويد:
جمله ذرّات پيدا و نهان(10)***با تو مى گويند روزان و شبان
ما سميعيم و بصيريم و هشيم***با شما نامحرمان ما خامشيم
نطق آب و نطق خاك و نطق گل***هست محسوس حواس اهل دل
___________________________________________
[1] .  ر.ك: همين جلد، ذيل تفسير آيه 10.
[2] .  ونيست شيئى از موجودات سماوى وارضى، مگر آنكه تسبيح وحمد الهى مى كند ولكن شما نمى فهميد تسبيح آن ها را. سوره اسراء: آيه 44.
[3] .  وتسبيح مى كند رعد با حمد الهى وملائكه از خوف الهى. سوره رعد: آيه 13.
[4] .  بوته ودرخت سجده مى كنند. سوره رحمن: آيه 6.
[5] .  مدينة المعاجز: ج 1، ص 420، ح 280; الاختصاص: ص 249 و بحار الأنوار: ج 27، ص 282 ، ح 6.
[6] .  مدينة المعاجز: ج 4، ص 141، ح 194، و ص 142، ح 195; كامل الزيارات: ص 179; مجمع البيان: ج9، ص98 و بحار الأنوار: ج45، ص209، ح15.
[7] .  مدينة المعاجز: ج6، ص120، ح326 وبحار الأنوار: ج47، ص139.
[8] .  مدينة المعاجز: ج1، ص263، ح168 و بحار الأنوار: ج17، ص419.
[9] .  مدينة المعاجز: ج1، ص418، ح277 و بحار الأنوار: ج17، ص372، ح27.
[10] .  اين مصرع اين گونه هم نقل شده است : جمله ذرّات عالم در نهان .

نوشتن دیدگاه