آیه 65 : ( وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِينَ اعْتَدَوْا مِنْكُمْ فِي السَّبْتِ فَقُلْنا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خاسِئِينَ )
ترجمه:
65 . و هر آينه به تحقيق شناختيد كسانى را كه در روز شنبه تجاوز نمودند، پس گفتيم به صورت ميمون ها شويد در حالى كه مطرودانيد.
تفسير :
(عَلِمْتُم) به معنىِ «عرفتم» است چه اگر «عَلِمَ» يك مفعولى باشد (مانند همين جا) يعنى تعلق به ذات شيئى بگيرد، به معنىِ «عَرَف» است; و اگر دو مفعولى باشد، يعنى تعلق به احوال و صفات شيئى بگيرد، به معنىِ «عَلِمَ» (دانست) است.
و(اعْتَدَوا) به معنىِ «تجاوزوا» است. و (السّبْتِ) به معنىِ شنبه است.
و شرح قصه چنانچه در سوره اعراف است: (وَسْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْيَةِ الَّتِي كانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ يَعْدُونَ فِي السَّبْتِ إِذْ تَأْتِيهِمْ حِيتانُهُمْ يَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً وَيَوْمَ لا يَسْبِتُونَ لا تَأْتِيهِمْ كَذلِكَ نَبْلُوهُمْ بِما كانُوا يَفْسُقُونَ)(1) اين است كه قومى بودند از بنى اسرائيل كه در نزديكى دريا زندگى مى كردند و روز شنبه، خداوند آنان را از صيد ماهى نهى فرموده بود و ماهيان به غريزه خدايى، چون حس نمودند روزهاى شنبه كسى متعرض آن ها نمى شود، بيشتر در آب ظاهر مى شدند و روزهاى ديگر نمى آمدند و اين ها چون مى ديدند نمى توانند آن ها را صيد كنند ناراحت مى شدند، از اين جهت تمهيدى زدند(2) وگودال هايى اطراف دريا احداث نموده و راه آن ها را به دريا باز نمودند و روز شنبه كه ماهى ها به آن گودال ها مى آمدند، عصر آن روز راه مراجعت را بر آن ها مى بستند و روز يكشنبه آن ها را صيد مى نمودند، ومى گفتند ما روز شنبه ماهى صيد ننموديم، و به اصطلاح كلاه شرعى درست مى كردند و هر چند صلحا، آنان را از اين عمل نهى مى نمودند، مؤثر واقع نمى شد، تا اينكه آن ها را ترك گفتند و عذاب الهى بر آنان نازل شد و به صورت بوزينه مسخ شدند و سه روز زنده مانده و سپس هلاك گرديدند.
و (كُونُوا) امر تكوينى و به معنى جعل و خلق است.
بيان مسخ واقسام آن
و (قِرَدَةً) جمع «قرد» به معنى بوزينه است و اين حيوان جزو مسوخ است، و مسوخ بنابر خبرى كه در سفينه از حضرت صادق(عليه السلام) روايت نموده، سيزده اند:
«الفيل و الدُبّ و الأرنب و العقرب و الضَبّ و العنكبوت و الدعموص و الجِرِّي و الوطواط و القرد و الخنزير و الزهرة و السهيل(3)»(4).
و مرحوم مجلسى در بحار، فرموده:
«إنّ المسوخ ثلاثون صنفاً على ما يحصل من الأخبار، و هي ـ ما ذكر بزيادة ـ : الوزغ و العظاية و الكلب و الطاووس و الزنبور و البعوض و الخفّاش و الفأر و القمّلة و العنقاء و القنفذ و الحيّة و الخنفساء و الزُمّير و المارماهي و الوبر و الورل، لكن يرجع بعضها إلى بعض»(5).
و از پيغمبر (صلى الله عليه و آله) روايت مى كند كه فرموده:
«إنّ الله مسخ سبعمائة اُمّة عصوا الأوصياء بعد الرسل»(6).
و اين حيوانات را مسوخ گفته اند براى اينكه امت هايى كه مسخ شدند به صورت اين ها مسخ شده اند، نه اينكه اين حيوانات از آن ها باشند و خداوند كسانى را كه مسخ مى نمود از روى غضب و عذاب بود و سه روز بيشتر زنده نمى ماندند. و امّا مسئله تناسخ و اقوال طوايف چهارگانه آن ها را ما در الكلم الطيب، عنوان نموده و بطلان آن را بيان نموده ايم، به آنجا مراجعه شود(7).
و (خاسِئِينَ) به معنى باعدين و مبعدين، و «خسأ» قريب المعنى با رجم است.
______________________________________________
[1] .  و سؤال كن بنى اسرائيل را از آن شهرستانى كه نزديك دريا بود چون در شنبه ها كه يوم سبت بود، ماهى ها مى آمدند كنار دريا روى آب ظاهر وهويدا بودند ودر غير شنبه نمى آمدند; به سبب آنچه كه حيله بازى و سركشى مى كردند. سوره أعراف: آيه 163.
[2] .  حقه اى زدند، چاره اى انديشيدند.
[3] .  فيل، خرس، خرگوش، عقرب، سوسمار، عنكبوت، الدعموص (نوعى كرم)، جِرّى (نوعى ماهى)، خفاش، ميمون، خوك، زهره و سهيل(دو نوع از حيوانات دريايى) جزو حيوانات مسخ شده هستند.
«الدعموص» كرمى است سياه كه در گودال هاى آب هنگام فرو رفتن آب پيدا مى شود، و «جرّى» ـ به كسر جيم و تشديد راء و ياء ـ نوعى از ماهى است دراز و املس كه پولك ندارد، و «وطواط» به معنى خفّاف است و به معنى خطّاف (پرستوك) است، و مراد از «زهره» و «سهيل» دو حيوان دريايى است كه به نام اين دو ستاره ناميده شده اند.
[4] .  سفينة البحار: ج 4، ص 375; علل الشرايع: ج 2، ص 198، ح 1 و بحار الأنوار: ج 62، ص  220، ح 1.
[5] .  مرحوم مجلسى مى گويد: آنچه كه از احاديث و روايات برمى آيد، حيوانات مسخ شده سى دسته هستند و آنچه اضافه بر آن ها(موارد فوق) نقل شده، عبارتند از: وزغ، مارمولك، سگ، طاووس، زنبور، پشه، خفاش، موش، شپش، سيمرغ، خارپشت، مار، سوسك، زمّير(نوعى ماهى)، مارماهى، خرگوش رومى وتمساح كه برخى از آن ها همانند برخى ديگر هستند.
«العظاية» جانورى است نرم و كوچك تر از حرذون كه هر دم با شتاب مى رود و مى ايستد، و «خنفساء» سرگين گردانك است، و «زمّير» ـ به كسر زاء و تشديد ميم ـ نوعى ماهى است، و «وبر» جانورى كوچك تر از گربه و «ورل» حيوانى است كه راه رفتن آن با ران اوست، مثل طفلى كه تازه به راه افتاده است. بحار الأنوار: ج62، ص230.
[6] .  خداوند متعال هفتصد امت را كه نافرمانى جانشينان بعد از پيامبران كردند، مسخ نمود . كافى: ج6، ص244، ذيل ح1 و مستند الشيعة: ج15، ص 101.
[7] .  الكلم الطيب: 44 ـ 47.

نوشتن دیدگاه